Zabytek nieruchomy w gminnej ewidencji zabytków – ważny wyrok TK (sygn. akt P 12/18)

11 maja 2023 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok, w którym uznał, że art. 22 ust. 5 pkt 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w zakresie, w jakim ogranicza prawo własności nieruchomości przez dopuszczenie ujęcia nieruchomości jako zabytku nieruchomego w gminnej ewidencji zabytków, bez zapewnienia właścicielowi gwarancji ochrony prawnej przed dokonaniem takiego ograniczenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Sprawa zawisła przed TK w wyniku pytania prawnego Naczelnego Sądu Administracyjnego, który powziął wątpliwości co do konstytucyjności przepisu w sprawie dotyczącej postępowania o wpis budynku mieszkalnego do ewidencji zabytków. Do postępowania przystąpił również Rzecznik Praw Obywatelskich, który wnosił o uznanie przepisu za niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 1 Protokołu nr l do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Tak samo wnosili Sejm RP oraz Prokurator Generalny.

Jak wyjaśnił TK, obecnie obowiązujące przepisy kreują sytuację, w której wpis do gminnej ewidencji zabytków stanowi czynność materialno-techniczną, niepodlegającą rygorom przewidzianym dla postępowania administracyjnego prowadzonego na podstawie przepisów k.p.a. Przekłada się to na wyłączenie możliwości udziału właściciela w czynnościach zmierzających do dokonania wpisu. Zwrócono również uwagę, że procedura wpisu do gminnej ewidencji zabytków przewiduje jedynie porozumienie organu gminy z wojewódzkim konserwatorem zabytków, nie reguluje natomiast zasad i trybu takiego postępowania. Nie ma wątpliwości, że wpis do gminnej ewidencji zabytków rodzi konsekwencje w postaci ograniczenia prawa własności. TK podsumował, że kształt przepisu powoduje sytuację, w której „właściciel nieruchomości, dowiadując się, że nieruchomość ma zostać wpisana do gminnej ewidencji zabytków, nie ma możliwości w postępowaniu administracyjnym zająć stanowiska oraz zakwestionować działań podejmowanych przez organ administracji gminnej w porozumieniu z konserwatorem”. Sędziowie wskazali również, że postępowanie wpisowe powinno być prowadzone według precyzyjnych i jasnych regulacji prawnych, które nie pozostawiają organom pola do działania w sposób arbitralny.

Dokumenty związane z postępowaniem TK, w tym wyrok, można pobrać TUTAJ.